Sầu riêng sượng nước, nông dân bất lực nhìn giá rớt thảm

Từng được ví như “vàng xanh”, sầu riêng giúp nhiều vùng quê đổi đời, nhưng khi thời tiết thay đổi, kỹ thuật không theo kịp, sự bấp bênh của thị trường lập tức lộ rõ.

Tháng 6, mưa lớn phủ khắp Tây Nguyên. Những vườn sầu riêng tại Bình Phước, Đắk Nông, Gia Lai… chìm trong lo âu. Trái sầu chưa kịp lớn đã bị sượng, thương lái bỏ cọc, người nông dân vừa mất mùa, vừa mất bạn hàng.

Nơi còn 17.000 đồng/kg, nơi bị thương lái bỏ cọc

Dẫn chúng tôi vào vườn sầu riêng hơn 100 cây tại xã Đắk Sin (huyện Đắk R’lấp, tỉnh Đắk Nông), ông Vũ Đăng Thành bước từng bước nặng nề trên nền đất đỏ còn ướt sũng nước do trận mưa đêm qua. Mỗi dấu chân lún sâu như chính nỗi lòng trĩu nặng của người nông dân đang đối mặt một mùa vụ sầu riêng thất thu chưa từng có.

“Họ coi vườn, khen đẹp, đặt cọc 30 triệu rồi hứa sẽ cắt với giá 60 - 65.000 đồng/kg. Nhưng chỉ sau mấy trận mưa kéo dài, trái chưa kịp thu hoạch thì họ quay lại bảo trái bị sượng, trả 30.000 đồng/kg”, ông Thành nói, mắt không rời đám trái đang ngả vàng trên cành.

Ông thừa nhận, đây là lần đầu tiên trong mấy năm trồng sầu riêng, ông cảm thấy bất lực đến vậy.

Cách đó không xa, chị Nguyễn Thị Nguyên cũng lao đao vì sầu sượng. Vườn của chị chỉ có vài chục cây, nhưng là cả gia tài gom góp được sau nhiều năm làm thuê tích góp.

“Thấy trái sắp được, mình mừng lắm, tưởng đợt này có thể trả được khoản vay ngân hàng. Ai ngờ…”, chị nghẹn giọng, đứng lặng nhìn vườn cây vừa ra trái vụ đầu.

Thương lái vào coi, gật đầu, nhưng đến gần ngày cắt thì viện cớ sượng, lùi lịch, rồi không liên lạc lại: “Mình gọi thì họ bảo bận, kêu tìm người khác bán đi. Nhưng ai mua trái sượng? Thật tình không dám trách họ, nhưng bản thân mình thật sự bất lực, không biết làm sao”.

Tình trạng sầu sượng xảy ra trên diện rộng khiến giá sầu riêng rơi tự do. Khảo sát của phóng viên tại những vùng trồng trọng điểm cho thấy sầu riêng Thái, Musangking và Ri6 được thương lái thu tại vườn có giá lần lượt là 60.000 đồng, 55.000 đồng và 50.000 đồng.

Tuy nhiên, những vườn có dấu hiệu sượng, dù chỉ phần ít trong lô, lập tức bị thương lái ép giá xuống còn 25.000 - 35.000 đồng/kg. Thậm chí có hộ phải chấp nhận bán 17.000 đồng/kg để cắt lỗ.

Vườn Musangking trái sây trĩu, đẹp đều nhưng rớt giá hơn một nửa do sượng nước.

Đơn cử, tại xã Nghĩa Bình (huyện Bù Đăng, tỉnh Bình Phước), chủ vườn vừa cắn răng bán gần 2 tấn sầu giống Ri6 với giá 17.000 đồng/kg. Lý do là sượng nước ở mức… không thể cứu.

Xác nhận với chúng tôi, anh N.V.A (thương lái, ngụ Đắk Nông) nói mình là người mua vườn sầu nói trên.

“Thật ra ai cũng muốn mua sầu ngon, trái đẹp, nhưng bất đắc dĩ thôi. Nói thật do tôi lỡ cọc 60 triệu vườn đó rồi, nên nay mới thu lại với giá 17.000 đồng/kg. Giá nghe có vẻ thấp, nhưng nó đúng với chất lượng trái, vườn đó sượng quá nặng, sượng chai, không làm được gì ngoài kem”, anh A. cho hay.

Bởi vậy, mức giá 17.000 đồng/kg cho lô sầu riêng sượng nói trên được nhiều người trong nghề cho là hợp lý, khi cả hai bên đều thông cảm cho nhau.

Tiếp tục liên hệ với một số thương lái từng đặt cọc thu mua sầu riêng tại các vùng này, chúng tôi được nhiều người thừa nhận: Hàng sượng thì không xuất khẩu được, gom về là chỉ có nước đổ bỏ. Thà chịu mất cọc vài chục triệu còn hơn ôm cả tấn hàng lỗi.

Sầu riêng bị sượng nước, được thương lái bổ tại vườn và trả giá còn 25.000 đồng/kg.

“Nhiều vụ thương lái đến vườn đòi lại cọc bị chủ vườn chửi bới, đuổi đánh. Chúng tôi cũng hiểu tâm lý họ nên thôi, chúng tôi chấp nhận bỏ cọc, hoặc mua giá thấp để nhập cho nơi làm kem”, một thương lái cho hay.

Theo người dân, sầu riêng sau khi trừ chi phí chăm bón, nếu bán giá 40.000 đồng/kg thì gọi là hòa vốn, thấp hơn thì lỗ, còn thấp đến 17.000 đồng/kg thì lỗ nặng.

Vẫn có cách “cứu” sầu sượng nước?

Kỹ sư Trần Hải, người theo sát thực địa tại Đắk Nông cho rằng, tình trạng sượng nước không hẳn là điều “bất khả kháng”.

“Đúng là mưa trái mùa năm nay quá dồn dập, nhưng một phần lý do là cây yếu, dinh dưỡng mất cân bằng. Gặp mưa là hút nước quá đà, cơm trái không kịp phát triển, sinh ra sượng”, kỹ sư Trần Hải nói.

Theo ông, Musangking và Ri6 là hai giống dễ bị ảnh hưởng nhất. Có những vườn tỷ lệ trái sượng lên đến 70 - 80%, không chỉ mất năng suất mà còn mất luôn cả niềm tin từ thương lái - những người thường gom hàng trước cả mùa.

“Gặp vài vụ sầu sượng nước thì thương lái sẽ cảnh giác, không dám mạo hiểm. Mà như vậy thì dẫn đến sầu ế”, ông nói thêm.

Kỹ sư Hải cho biết, để hạn chế sượng trái, cần thay đổi từ gốc. Thực tế nhiều nhà vườn chỉ sử dụng phân NPK, trong khi cây sầu riêng cần được bổ sung đầy đủ cả nhóm đa lượng, vi lượng và trung lượng. Việc bón phân mất cân đối khiến cây phát triển lệch, trái yếu, gặp mưa là tích nước dẫn đến sượng.

Ông khuyến cáo các nhà vườn cần tưới tiêu hợp lý, chủ động thoát nước. Điều chỉnh phân bón, bổ sung trung, vi lượng đầy đủ. Tăng cường tư vấn kỹ thuật từ đầu vụ. Quan sát diễn biến thời tiết, có biện pháp che chắn, can thiệp sớm.

“Cây giống như con người, ăn lệch chất thì sinh bệnh. Muốn chống sượng, trước tiên phải làm cây khoẻ. Vụ này có thể mất, nhưng nếu không điều chỉnh, vụ sau còn mất nữa”, ông Hải nhấn mạnh.

Tại Đắk Nông, kỹ sư Trần Hải hiện không chỉ là người hướng dẫn kỹ thuật cho nông dân, mà còn trực tiếp khảo sát, thử nghiệm và triển khai từ đất, nước, phân bón đến trái.

“Để làm thật sự sạch, không khó, nhưng không thể dừng lại ở khuyến cáo miệng. Tôi tự tay đi thu 30 mẫu phân bón trên thị trường để kiểm nghiệm. Kết quả thật bất ngờ khi chỉ 7 mẫu đạt ngưỡng cadimi cho phép”, kỹ sư Trần Hải nói.

Những loại phân đạt chuẩn thường có giá cao hơn khoảng 20.000 đồng/bao, đó là mức chi phí chấp nhận được nếu muốn có nền nông nghiệp tử tế.

Nhiều người nghĩ phân nào cũng như nhau, nhưng tích tụ lâu ngày trong đất là nguy cơ nhiễm độc âm thầm. Không kiểm soát từ gốc thì trái sạch chỉ là chuyện trên giấy.

Quy trình kỹ thuật mà kỹ sư Hải và cộng sự đang triển khai gồm 3 bước kiểm soát bắt buộc: Kiểm tra đất và nước trước khi canh tác để xác định nền tảng có phù hợp không; Kiểm nghiệm trái ở ngày thứ 60 nhằm theo dõi mức độ tích tụ kim loại nặng; Kiểm nghiệm trái lần hai ở ngày thứ 110, đồng thời phân tích dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

Tính đến nay, ông Hải đã thử nghiệm 139 vườn sầu riêng tại Đắk Nông, tất cả đều đạt kết quả âm tính với cadimi trong các đợt kiểm nghiệm.