Phát triển sầu riêng bền vững từ giám sát sản xuất, chế biến

Để lấy lại niềm tin của người tiêu dùng, đưa ngành hàng sầu riêng trở lại quỹ đạo phát triển bền vững, cần thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc, tăng kiểm nghiệm tại cơ sở sản xuất sầu riêng.

Hôm nay (10/6) báo Tiền Phong tổ chức Hội thảo Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng. Tại hội thảo, ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) cho biết, sau khi ký nghị định thư về xuất khẩu sầu riêng với Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của nước ta đã tăng mạnh. Năm 2023 giá trị xuất khẩu trên 2 tỷ, năm 2024 kim ngạch xuất khẩu đạt trên 3,2 tỷ USD chiếm tới. Chiếm 45-47% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành rau quả.

Đối mặt với sự tăng trưởng quá nóng như này, Bộ NN&MT đã có hội nghị lớn để cảnh báo về sự tăng trưởng và cảnh báo nhiều nguy cơ, rủi ro mà điều này có thể dẫn đến. Về câu chuyện dư lượng Cadimi, khi Việt Nam nhận được thông báo đầu tiên vào tháng 3/2024, từ Trung Quốc, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thựcơvật đã tiến hành nhiều cuộc điều tra diện rộng và chuyên sâu, trong đó phát hiện một số vùng có dư lượng Cadimi cao.

Gần đây, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã công bố những nguyên nhân chính khiến đất nhiễm cadimi, bao gồm: Tự nhiên gồm các yếu tố về thổ nhưỡng, đất cộng với nhiều vùng canh tác không được nghỉ ngơi, khiến đất nhiễm cadimi. Nguyên nhân chủ quan là do thói quen người dân sử dụng phân bón ở các vùng nhiều hơn khuyến cáo.

Về vàng O, Trung Quốc bổ sung các quy định về vàng O là do phát hiện trên sầu riêng của Thái Lan. Chất này thường được sử dụng sau thu hoạch. Vì thế để đề phòng nguy cơ từ tất cả các quốc gia nên Trung Quốc áp dụng chung cho cả Việt Nam.

Về câu hỏi vì sao Thái Lan phản ứng nhanh mà Việt Nam phản ứng chậm. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật nhấn mạnh: Ngay từ 9/1, khi quy định của Trung Quốc được thực thi, Cục đã gửi danh sách các phòng kiểm định sang cho bên Trung Quốc công nhận. Ngày 17/1 việc công nhận các phòng thí nghiệm của Việt Nam và Thái Lan được diễn ra cùng thời điểm. Từ thực tế việc sử dụng hóa chất do yêu cầu của đơn vị kinh doanh. Điều này là do người trồng, người kinh doanh chưa nhận thức rõ. Tuy nhiên, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã thông báo nghiêm cấm rộng rãi, từ đó đến nay chưa nhận được thêm thông báo nào về chất này.

Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đồng hành với người dân để xử lý việc đất nhiễm chất Cadimi, tuy nhiên việc này thì còn cần nhiều thời gian.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam chia sẻ, theo số liệu thống kê từ Cục Hải quan, 4 tháng đầu năm 2025, tổng giá trị mặt hàng sầu riêng xuất khẩu đạt 183 triệu USD, giảm 61% so với cùng kỳ năm ngoái. Sự sụt giảm của loại "trái cây vua" này, kéo sự sụt giảm của ngành hàng rau quả.

Từ nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng nhiễm Cadimi được các cơ quan chuyên môn và chuyên gia xác định, ông Nguyên cho rằng, quá trình canh tác chạy theo năng suất, thiếu kiểm soát đầu vào đã vô tình đưa "chất độc" vào chuỗi sản xuất.

Trước tình hình cấp bách, ông Nguyên cho rằng cần có các quy định, chế tài đủ mạnh để xử lý các hành vi vi phạm về chất lượng, an toàn thực phẩm và gian lận thương mại. Công khai danh tính các doanh nghiệp, cá nhân vi phạm để tạo tính răn đe và xây dựng một môi trường kinh doanh lành mạnh.

Về lâu dài, cần quy hoạch vùng trồng tập trung và bền vững, kiểm soát tình trạng phát triển ồ ạt, tự phát dẫn đến phá vỡ quy hoạch và nguy cơ cung vượt cầu. Siết chặt quản lý và cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, đây được xem là "hộ chiếu" cho sầu riêng Việt Nam. Các địa phương cần tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ và đột xuất việc tuân thủ các quy định tại các mã số đã được cấp.

Đồng thời, kiểm soát chặt chẽ vật tư đầu vào thông qua tăng cường kiểm tra và ngăn chặn đưa ra thị trường các chế phẩm phân bón, hoặc thuốc bảo vệ thực vật có chứa Cadimi, vàng O. Có thể sắp tới, Trung Quốc có thể đưa các mặt hàng khác vào tầm soát Cadimi, vàng O... nên cần khuyến cáo nông dân sử dụng các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc rõ ràng.

Nâng cao ý thức bảo vệ mã vùng trồng

Ông Phan Văn Duy, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường, Bộ NN&MT nhìn nhận năng lực sản xuất và kiểm soát chất lượng của chúng ta vẫn còn yếu, chưa đồng bộ. "Sau khi Trung Quốc tăng cường yêu cầu kiểm soát chất lượng, chúng tôi đã tiến hành rà soát và cấp chứng nhận cho các doanh nghiệp, cơ sở đủ điều kiện xuất khẩu. Kết quả, đến nay có 34 cơ sở đã được chứng nhận về kiểm nghiệm Cadimi; 19 cơ sở được chứng nhận về kiểm nghiệm vàng O. Trong đó, Trung Quốc đã công nhận 24 cơ sở về Cadimi và 15 cơ sở về vàng O. Tuy nhiên, có 4 cơ sở bị phía Trung Quốc loại ra do có sự chênh lệch giữa kết quả kiểm nghiệm tại Việt Nam và kết quả kiểm nghiệm khi hàng hóa đến nơi. Đây là rủi ro hiện hữu", ông Duy cho biết.

Ông Duy cũng phân tích, nguyên nhân là do việc lấy mẫu kiểm nghiệm chỉ mang tính đại diện, trong khi thực tế vùng trồng rất rộng, không thể đảm bảo tuyệt đối toàn bộ sản phẩm đạt chuẩn. "Chúng tôi đề nghị các địa phương và đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ hơn, đặc biệt là kiểm soát ngay từ đầu chuỗi sản xuất... Liên quan đến một số vấn đề như việc mua bán và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, chúng tôi khẳng định đây không chỉ là vấn đề của cơ quan kiểm nghiệm mà còn liên quan đến trách nhiệm quản lý chung và ý thức của người dân. Một số chất như diquat, paraquat hiện nay không được sử dụng ở nhiều quốc gia nhưng vẫn có dấu vết trong sản phẩm của ta".

Với kinh nghiệm kinh doanh nông sản nhiều năm ở nhiều thị trường mà thị trường chính là Trung Quốc, bà Nguyễn Thị Thành Thực - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Công nghệ phần mềm Auto Agri cho rằng, các chỉ tiêu về Cadimi hay vàng O hiện nay chỉ là một trong hàng nghìn tiêu chí về kỹ thuật mà các thị trường nhập khẩu có thể đưa ra.

Theo bà Nguyễn Thị Thành Thực, hai đơn vị chính có công cụ kiểm soát trong tay khi cấp "visa" cho lô hàng xuất khẩu đó là hải quan và bảo vệ thực vật. Riêng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật là đơn vị cấp Giấy kiểm dịch thực vật, quản lý các mã số vùng trồng. Do đó, cần nâng cao ý thức bảo vệ mã vùng trồng của người trồng để tránh rủi ro không đáng có. Bên cạnh đó, vùng trồng sầu riêng trọng điểm là Tây Nguyên cần có sự đầu tư về công nghệ: vi sinh, xử lý bảo quản sau thu hoạch và chế biến để xây dựng ngành hàng phát triển bền vững.

Cũng tại hội thảo, ông Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng giám đốc Công ty Công nghệ Nông nghiệp Enfarm cho rằng, nếu biết khu vực nào nhiễm rủi ro cao thì cần nhanh chóng cải tạo đất, hạn chế Cadimi nhiễm vào cây, trái. Qua kiểm tra của doanh nghiệp cho thấy, có đến 70% vườn nhiễm Cadimi do bón thừa phân lân, 50% vườn bón gấp đôi số lượng cần thiết, một số vườn còn bón gấp nhiều lần số lượng cần thiết.

Ông Nguyễn Đỗ Dũng cũng cho biết, doanh nghiệp đã lập bản đồ đất đai rủi ro nhiễm Cadimi, điều này sẽ giúp giảm 70% xét nghiệm mẫu sản phẩm. Doanh nghiệp cũng đang hỗ trợ miễn phí xét nghiệm đất nhiễm Cadimi, đồng thời tư vấn hướng dẫn cải tạo đất.