Trục "vàng" văn hóa bên sông Hồng: Giao thoa giữa lịch sử và sáng tạo

Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định, cầu Tứ Liên sẽ góp phần kết nối các khu vực, mở rộng không gian phát triển Hà Nội, nhất là khu vực phía Bắc sông Hồng, thúc đẩy văn hóa, du lịch, kinh tế đô thị.

Nếu nhìn từ trên cao, trục không gian kéo dài từ Ba Đình - trái tim chính trị của quốc gia, vượt sông Hồng qua cầu Tứ Liên, nối thẳng tới Trung tâm Triển lãm quốc gia và thành Cổ Loa xưa tựa như một sợi chỉ đỏ xuyên suốt quá khứ -hiện tại-tương lai, kết nối bản sắc với sáng tạo. Hà Nội đang nắm trong tay cơ hội “vàng” để biến trục không gian ấy thành động lực phát triển công nghiệp văn hóa, du lịch và sáng tạo - một trục “mềm” nhưng mang tính chiến lược trong tiến trình phát triển Thủ đô.

Mạch nguồn lịch sử và cơ hội từ hạ tầng chiến lược

Ba Đình - nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 là biểu tượng bất diệt của khát vọng tự do, độc lập và hòa bình của dân tộc Việt Nam. Với vai trò trung tâm chính trị hành chính quốc gia, nơi đây không chỉ giữ vị thế trọng yếu về địa lý mà còn là điểm tựa tinh thần, kết tinh hồn cốt Việt.

Ở điểm cuối trục không gian, thành Cổ Loa - kinh đô của nhà nước Âu Lạc thời Thục An Dương Vương và sau đó là kinh đô triều Ngô là di tích lịch sử có giá trị đặc biệt. Cổ Loa không chỉ là chứng tích của trình độ kỹ thuật quân sự cao của nền văn minh Việt cổ mà còn là minh chứng sống động cho một nền văn minh lúa nước phát triển.

Những phát hiện khảo cổ như mũi tên đồng, trống đồng, lưỡi cày… đã chứng minh đây là vùng đất lâu đời, gắn với thời dựng nước của các vua Hùng.

Vì vậy, trong nhiều lần phát biểu, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng nhấn mạnh: “Cổ Loa, Đông Đô, Thăng Long, Hà Nội là tiêu biểu cho lịch sử ngàn năm văn hiến của dân tộc Việt Nam - nơi lắng hồn núi sông ngàn năm. Hà Nội linh thiêng và hào hoa, niềm tin và hy vọng.”

Ngày 19/5/2025, đúng dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, cầu Tứ Liên chính thức được khởi công. Cầu thiết kế dây văng hiện đại, kết hợp kỹ thuật, mỹ thuật tinh tế, giúp công trình vừa đảm bảo giao thông vừa trở thành biểu tượng kiến trúc mới bên sông Hồng.

Phát biểu tại lễ khởi công, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khẳng định, cầu Tứ Liên sẽ góp phần giải quyết ùn tắc, kết nối các khu vực, mở rộng không gian phát triển Hà Nội, nhất là khu vực phía Bắc sông Hồng, thúc đẩy dịch vụ, văn hóa, du lịch và kinh tế đô thị.

Điểm nối tiếp trên trục không gian, Trung tâm Hội chợ Triển lãm quốc gia tại Đông Anh - công trình trọng điểm quốc gia cũng đang dần hình thành. Lấy cảm hứng từ truyền thuyết Thần Kim Quy và kiến trúc thành Cổ Loa, công trình không chỉ có quy mô lớn mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa Việt.

Thủ tướng Chính phủ đã trực tiếp kiểm tra, chỉ đạo phát triển trung tâm này thành “biểu tượng hiện đại” về văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật, cảnh quan, quản trị của Hà Nội, gắn kết với vùng đất địa linh nhân kiệt Cổ Loa.

Hai công trình - một là điểm kết nối giao thông chiến lược, một là hạ tầng văn hóa tầm cỡ nếu được liên kết bằng tư duy sáng tạo và quy hoạch bài bản sẽ tạo thành “cột sống” của trục công nghiệp văn hóa, thúc đẩy phát triển toàn vùng.

Không gian liên kết vùng - sân khấu cho công nghiệp văn hóa

Theo quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050, Hà Nội sẽ khai thác hiệu quả 5 không gian phát triển gồm: công cộng, trên cao, ngầm, văn hóa - sáng tạo và không gian số.

Trong đó, sông Hồng được xác định là “trục xanh,” “trục cảnh quan trung tâm”; đồng thời là không gian văn hóa-du lịch kết nối vùng Thủ đô với Đồng bằng sông Hồng.

Giới chuyên gia nhận định, trục Ba Đình-Tứ Liên-Cổ Loa hoàn toàn có thể trở thành “hành lang sáng tạo” của Hà Nội, một sân khấu quy mô lớn để các ngành công nghiệp văn hóa phát huy thế mạnh.

Điểm độc đáo là trục này không chỉ dựa trên hạ tầng vật lý mà còn dựa trên “liên kết bản sắc” và “liên kết ý tưởng.” Hình dung một ngày không xa: Sáng du khách vào Lăng viếng Bác ở Ba Đình, chiều chiêm ngưỡng không gian triển lãm hiện đại tại Đông Anh hay khám phá thành Cổ Loa, tối ngồi thuyền trên sông Hồng nghe kể chuyện Cổ Loa bằng công nghệ thực tế ảo… Một hành trình nhiều trải nghiệm, trong đó lịch sử, công nghệ và sáng tạo được giao thoa liền mạch.

Các địa bàn trong trục này đều có tiềm năng lớn: Từ Ba Đình, trung tâm đô thị lịch sử, văn hóa, qua cầu Tứ Liên sang vùng đất Đông Anh nơi trung chuyển giữa truyền thống và hiện đại, xuôi theo dòng sông Hồng sang Gia Lâm, điểm đến của làng nghề truyền thống và du lịch sinh thái.

Nếu tích hợp bảo tồn di sản, phát triển du lịch cộng đồng, OCOP và công nghệ số, Hà Nội hoàn toàn có thể tạo ra chuỗi sản phẩm du lịch-sáng tạo đặc sắc, thu hút khách trong và ngoài nước.

Kết luận số 80 - KL/TƯ ngày 24/5/2024 của Bộ Chính trị về Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 đã nêu rõ định hướng: “Sắp xếp, phân bố không gian hợp lý để phát triển công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí, du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Ưu tiên bảo tồn, khai thác, phát huy hiệu quả một số không gian văn hóa phục vụ phát triển công nghiệp văn hóa.”

Đây chính là “kim chỉ nam” để Hà Nội đưa văn hóa giữ vai trò trung tâm trong quy hoạch phát triển Thủ đô. Để hiện thực hóa điều đó cần thể chế hóa bằng cơ chế chính sách đặc thù.

Điều này được quy định trong Luật Thủ đô (sửa đổi) nhằm huy động hiệu quả các nguồn lực đầu tư cho phát triển công nghiệp văn hóa. Tuy nhiên, nếu không có tầm nhìn liên kết vùng, không có chiến lược đồng bộ, trục "vàng" văn hóa có thể bị “đứt mạch” bởi phát triển manh mún, thiếu sự tham gia của cộng đồng hoặc thiếu hạ tầng “mềm”. Các thách thức về quy hoạch, quản lý đô thị, nguồn nhân lực sáng tạo, kết nối số… cũng cần được giải quyết đồng bộ.

Trục không gian Ba Đình-Tứ Liên-Cổ Loa không chỉ là trục địa lý, mà là hành trình kiến tạo bản sắc văn hóa Hà Nội trong thế kỷ XXI - nơi ký ức ngàn năm, năng lượng hiện tại và tầm nhìn sáng tạo tương lai giao thoa trong từng bước chân cư dân Thủ đô và du khách.

Chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa Việt Nam đến 2030 đặt mục tiêu ngành sẽ đóng góp 7% GDP. Để đạt được, Hà Nội cần tích hợp phát triển công nghiệp văn hóa vào quy hoạch vùng đô thị mở rộng; đầu tư hạ tầng “mềm” như đào tạo nhân lực, công nghệ số, chính sách khuyến khích nghệ sỹ và doanh nghiệp sáng tạo.

Kết nối các chủ thể sáng tạo với không gian thực địa (như vùng ven Cổ Loa, xã Đông Anh…) để tạo nên hệ sinh thái sáng tạo bền vững. Hơn cả một trục không gian, đó là “trục văn hóa quốc dân,” một dòng chảy tinh thần mới của Hà Nội hiện đại, khai thác tối đa chiều sâu lịch sử để vươn xa bằng sáng tạo, văn minh và hội nhập./.