Hàng giả lộng hành, trách nhiệm của sàn thương mại điện tử ở đâu?

Thời gian qua, cơ quan chức năng liên tiếp phát hiện nhiều hàng giả trên các sàn thương mại điện tử, gây hoang mang dư luận.

Mới đây, Phòng Cảnh sát kinh tế (PC03) Công an TP.HCM phát hiện đường dây sản xuất, buôn bán dầu nhớt giả quy mô lớn do Nguyễn Văn Khánh (32 tuổi, quê Quảng Ngãi) tổ chức, cầm đầu.

Khánh thuê nhà ở Quận 12, cùng một số đối tượng thu mua dầu nhớt trôi nổi, sau đó pha trộn với dầu nhớt chính hãng để tạo ra sản phẩm giả. Các sản phẩm này được đóng gói, ép seal tinh vi, nhái các thương hiệu như Castrol, Motul, Honda, Yamaha…rồi rao bán công khai trên các sàn thương mại điện tử.

Một vụ việc khác cũng gây bức xúc dư luận gần đây, đó là trường hợp Nguyễn Phước Sơn (36 tuổi, ngụ Quận 12) - Giám đốc một doanh nghiệp chuyên kinh doanh thực phẩm chức năng trên sàn Shopee, Lazada, Tiktok Shop. Sơn đã thuê người chở hàng nghìn hộp thực phẩm chức năng còn hạn sử dụng đến đổ bỏ ở bãi đất trống trên đường Nguyễn Văn Linh, huyện Bình Chánh.

Khi phát hiện đối tác của công ty mình bị bắt vì tội kinh doanh thực phẩm chức năng giả, Sơn thu hồi sản phẩm đem đi tiêu hủy nhưng bị phát hiện. Trong 3 năm qua, công ty Sơn đã nhập 150 loại sản phẩm và trả khoảng 20 tỷ đồng tiền hàng cho đối tác kinh doanh hàng giả.

Liên tiếp những vụ việc “nóng” gần đây cho thấy hàng giả đã lộng hành trong suốt thời gian dài trên các sàn thương mại điện tử. Thế nhưng, việc xử lý triệt để tình trạng này vẫn là bài toán nan giải, khiến dư luận không khỏi hoang mang.

Khảo sát trên các sàn thương mại điện tử có thể thấy hiện nhiều sản phẩm nghi là hàng giả, hàng nhái vì có giá rẻ đột biến vẫn xuất hiện. Đơn cử như những đôi giày thể hiệu Acics dành cho môn tennis, pickleball đang được rao bán với giá từ 900.000 - 1 triệu đồng/đôi. Tuy nhiên, đại diện nhiều cửa hàng kinh doanh giày Acics lâu năm tại TP.HCM khẳng định, giày Acics chính hãng hay xách tay đều không có giá này. Đây hoàn toàn là hàng giả.

Sàn thương mại điện tử nói gì?

Trả lời PV Báo Điện tử VTC News về tình trạng hàng giả, hàng nhái lộng hành trên sàn kinh doanh online, khiến người mua khó lòng phát hiện, đại diện Lazada Việt Nam cho biết luôn nỗ lực kiểm soát chất lượng hàng hóa trên nền tảng, đảm bảo tính minh bạch của nhà bán hàng, đồng thời yêu cầu các đơn vị kinh doanh cung cấp thông tin một cách chính xác, trung thực và đầy đủ. Ngay khi nhận thấy các dấu hiệu vi phạm, nền tảng sẽ lập tức rà soát và gỡ bỏ các sản phẩm có liên quan.

Đồng thời, Lazada thường xuyên phối hợp với các đối tác và cơ quan chức năng để triển khai các biện pháp xử lý như: hạn chế hoạt động của gian hàng, hạn chế hiển thị sản phẩm, khóa tài khoản hoặc đình chỉ hoạt động vĩnh viễn kinh doanh trên sàn.

Tuy nhiên, vị này thừa nhận việc xử lý triệt để hàng giả hàng nhái là một vấn đề phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa sàn thương mại điện tử, nhà bán hàng và các cơ quan chức năng. Người bán hàng sẽ chịu trách nhiệm liên quan đến sản phẩm được kinh doanh trên Lazada. Khi phát hiện vi phạm, Lazada có thể áp dụng các biện pháp xử lý như: tạm ngừng, tắt kích hoạt, khóa hoặc chấm dứt hợp tác.

Bên cạnh các biện pháp kiểm soát thông thường, Lazada cho biết đang ứng dụng các công nghệ để hỗ trợ phát hiện gian hàng giả, hàng nhái. Điển hình như nền tảng bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (IPP). Nền tảng này cho phép chủ sở hữu thương hiệu hoặc đại diện được ủy quyền thực thi quyền sở hữu trí tuệ của họ dễ dàng báo cáo các sản phẩm đáng ngờ. Các báo cáo sẽ được xem xét nhanh chóng và nếu phát hiện vi phạm, sản phẩm sẽ bị gỡ bỏ ngay lập tức khỏi nền tảng.

Ngoài ra, Lazada cũng áp dụng chính sách đồng kiểm và hoàn trả dễ dàng cho người mua. Các chính sách này cho phép người tiêu dùng kiểm tra sản phẩm trước khi nhận đơn và có thể hoàn trả trong 7-30 ngày nếu sản phẩm không đúng như kỳ vọng. Nếu hàng đổi trả với lý do hàng giả, hàng nhái thì sẽ đi qua quy trình xác minh. Nếu xác định đúng là hàng giả, hàng nhái thì người mua sẽ được đền bù gấp đôi và người bán sẽ phải chịu chế tài theo chính sách của sàn.

Cần mạnh tay với sàn thương mại điện tử

Theo chuyên gia kinh tế, PGS.TS. Ngô Trí Long sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử và mạng xã hội đã trở thành mảnh đất màu mỡ cho hàng giả phát triển. Các đối tượng xấu lợi dụng tính ẩn danh, quảng cáo sai sự thật, sử dụng hình ảnh người nổi tiếng hoặc mạo danh chuyên gia y tế để đánh vào tâm lý người tiêu dùng.

Số liệu năm 2024 cho thấy, lực lượng quản lý thị trường đã xử lý hơn 47.000 vụ vi phạm, trong đó số vụ liên quan đến thương mại điện tử tăng tới 266% so với năm trước.

Còn từ đầu năm đến nay, Bộ Công Thương cũng đã yêu cầu các sàn thương mại điện tử gỡ bỏ hơn 33.000 hàng giả, nhái, xử lý 11.000 gian hàng vi phạm bản quyền sở hữu trí tuệ.

Trước thực trạng này, ông Long cho rằng, để đẩy lùi tận gốc nạn hàng giả, cần một chiến lược toàn diện, đồng bộ và lâu dài. Trước hết là nâng chế tài xử phạt, truy cứu trách nhiệm hình sự với người sản xuất, kinh doanh và kể cả các sàn thương mại điện tử nếu không kiểm soát được hàng hóa vi phạm. Ví dụ như xử lý mạnh tay, kể cả cấm kinh doanh, rút giấy phép hoạt động trong những trường hợp nghiêm trọng.

Tiếp theo là cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào truy xuất nguồn gốc sản phẩm: mã QR, blockchain, tem chống giả thế hệ mới phải trở thành tiêu chuẩn bắt buộc, nhất là với thực phẩm, dược phẩm và mỹ phẩm.

Ngoài ra là hoàn thiện khung pháp lý, cập nhật Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đồng thời thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các bộ ngành - đặc biệt là Bộ Công Thương, Bộ Y tế và Bộ Công an - nhằm đồng bộ hóa công tác kiểm tra, xử lý vi phạm.

Đồng thời, cần phát triển hệ thống cảnh báo sớm và tiếp nhận phản hồi từ người tiêu dùng. Một xã hội tiêu dùng thông minh sẽ là lá chắn đầu tiên trong phòng chống hàng giả.

Cuối cùng, doanh nghiệp cần chủ động bảo vệ thương hiệu, đăng ký sở hữu trí tuệ, áp dụng công nghệ và phối hợp với cơ quan chức năng để bảo vệ sản phẩm. Người tiêu dùng cũng cần cảnh giác, kiểm tra nguồn gốc sản phẩm và ưu tiên chọn mua tại những địa chỉ tin cậy. Theo ông Long, chống hàng giả không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan nhà nước mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội.

Trong khi đó, theo Bộ Công Thương, Luật Thương mại điện tử mới dự kiến sẽ đưa vào rất nhiều quy định để bảo vệ người tiêu dùng, trong đó đáng chú ý là việc định danh người bán giúp truy vết nguồn gốc. “Thời gian qua trên các sàn thương mại điện tử, khi shop online bị phát hiện vi phạm, họ sẽ đóng cửa để mở shop khác. Song nếu định danh người bán sẽ biết được người đó là ai, từ đó tạo thuận lợi cho công tác bảo vệ người tiêu dùng, truy xuất nguồn gốc cũng như truy thu thuế nếu có liên quan”, ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, nói.

Ngoài ra, trong luật mới sẽ yêu cầu các sàn thương mại điện tử phát huy hơn nữa trách nhiệm rà soát, sàng lọc hàng giả, hàng nhái.

Bên cạnh đó sẽ yêu cầu các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới đăng ký pháp nhân hoặc ủy quyền cho một pháp nhân tại Việt Nam để thực thi hoạt động bảo vệ người tiêu dùng trong trường hợp tranh chấp cũng như phát hiện bán hàng giả, hàng nhái.

“Các pháp nhân đại diện hay uỷ quyền này sẽ phải chịu trách nhiệm trước cơ quan quản lý nhà nước và người tiêu dùng về các sản phẩm bán ra”, ông Ninh thông tin.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân nhấn mạnh thêm: Khi có thông tin phản ánh, các chủ sàn thương mại điện tử phải có trách nhiệm phối hợp với cơ quan quản lý thị trường để xử lý ngay. Cách thức xử lý phải nhanh có thể là gỡ bỏ, thậm chí trục xuất ra khỏi sàn, không để tình trạng “ve sầu thoát xác” để quay lại sàn.