Đặc trưng, bản sắc báo chí cách mạng Việt Nam trong tiến trình lịch sử

Nhìn lại một thế kỷ hình thành và phát triển, báo chí cách mạng Việt Nam vừa mang những đặc trưng chung của báo chí thế giới vừa có những bản sắc riêng của nền báo chí cách mạng Việt Nam gắn liền với cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc, với công cuộc đổi mới, hội nhập, phát triển của đất nước.

Đặc trưng, bản sắc báo chí cách mạng Việt Nam - một thế kỷ nhìn lại

Trải qua 100 năm hình thành và phát triển, báo chí cách mạng luôn giữ vai trò tiên phong, là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng-văn hóa và xã hội, đồng hành và có những đóng góp quan trọng vào công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước.

Từ những năm tháng đầu tiên của phong trào cách mạng Việt Nam, báo chí đã sớm được xác lập là vũ khí đấu tranh sắc bén không chỉ về mặt chính trị mà cả về tư tưởng. Việc xuất bản tờ báo Thanh niên ngày 21-6-1925 dưới sự chỉ đạo trực tiếp của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc không chỉ đánh dấu sự ra đời của nền báo chí cách mạng nước ta mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược về vai trò đặc biệt của báo chí trong sự nghiệp giải phóng dân tộc. Từ đó đến nay, báo chí cách mạng đã không ngừng lớn mạnh, góp phần truyền bá Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và cổ vũ toàn Đảng, toàn dân, toàn quân giành những thắng lợi to lớn trong các thời kỳ cách mạng.

Có thể khái quát một số đặc trưng nổi bật của báo chí cách mạng Việt Nam trong một thế kỷ qua ở những nội dung cơ bản sau.

Thứ nhất, báo chí cách mạng Việt Nam mang tính đảng, tính nhân dân, tính dân tộc.

Báo chí cách mạng Việt Nam ra đời từ Đảng, do Đảng sáng lập và lãnh đạo, mang sứ mệnh chiến đấu trên mặt trận tư tưởng-văn hóa. Tại Đại hội lần thứ III của Hội Nhà báo Việt Nam (8-9-1962), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”.

Ngay từ khi ra đời, báo chí được lãnh đạo bởi các tổ chức vô sản, mà tiêu biểu là Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và sau này là các tổ chức cộng sản. Các tờ báo, tạp chí như: Thanh niên, Búa liềm, Đỏ... đều phản ánh rõ ràng lập trường giai cấp công nhân, trở thành công cụ đấu tranh giai cấp sắc bén, không thỏa hiệp, không mơ hồ, từ đó tạo nền tảng tư tưởng vững chắc cho đường lối cách mạng vô sản mà Đảng Cộng sản sau này kế thừa và phát triển.

Tính đảng không chỉ là dấu ấn chính trị mà còn là yếu tố quyết định nội dung và phương hướng hoạt động của báo chí cách mạng. Báo chí là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân, phản ánh tâm tư, nguyện vọng của quần chúng, vì lợi ích nhân dân; tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng, vì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Báo chí cách mạng do Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh sáng lập từ năm 1925 với tờ Thanh niên ngay từ đầu đã mang bản chất nhân dân sâu sắc. Không hướng đến tầng lớp tinh hoa, báo chí cách mạng chọn quần chúng nhân dân, đặc biệt là công nhân, nông dân, trí thức yêu nước làm trung tâm phục vụ, là người tiếp nhận thông tin, là chủ thể phản ánh và cũng là người sáng tạo nội dung thực tiễn.

Một trong những biểu hiện sinh động của tính dân tộc trong báo chí cách mạng là vai trò kết nối các thành phần xã hội, huy động và phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Từ thành thị đến nông thôn, từ đồng bằng đến miền núi, từ đồng bào các dân tộc trong nước đến kiều bào xa Tổ quốc, báo chí luôn nỗ lực đưa mọi người đến gần nhau hơn thông qua dòng chảy thông tin chân thực, nhân văn và trách nhiệm.

Tính dân tộc trong báo chí không phải là khái niệm chung chung mà là một giá trị sống động, hiện hữu trong từng bài viết, từng bản tin, từng phóng sự truyền hình và trong chính tâm thế hành nghề của người làm báo. Giữ vững lập trường “lấy dân làm gốc” chính là giữ vững bản sắc của báo chí cách mạng-bản sắc dân tộc, dân chủ và nhân văn. Đó là nền tảng để báo chí tiếp tục hoàn thành sứ mệnh vẻ vang trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Thứ hai, báo chí cách mạng Việt Nam thể hiện sâu sắc ở tính tuyên truyền và tính giáo dục.

Tờ báo Thanh niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập ngày 21-6-1925 không chỉ là cơ quan tuyên truyền mà còn là công cụ giác ngộ quần chúng, truyền bá lý luận cách mạng vô sản, chuẩn bị về tư tưởng cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930. Đây là minh chứng đầu tiên cho mối quan hệ gắn bó giữa báo chí và sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Trong bối cảnh đàn áp khắc nghiệt của thực dân Pháp, hoạt động báo chí có những thời điểm, có những việc được thực hiện bí mật, bán công khai, có lúc thể hiện dưới dạng truyền đơn, áp phích, chỉ được in thủ công đến sao chụp tay, in ở nước ngoài rồi vận chuyển vào trong nước qua đường dây bí mật, thậm chí là các bài giảng lý luận truyền miệng được ghi chép lại dưới hình thức báo chí, nhưng có tác động cổ vũ tinh thần yêu nước rất lớn. Đây là thời kỳ báo chí không chỉ đơn thuần thông tin mà chủ yếu làm nhiệm vụ tuyên truyền lý luận cách mạng, tuyên truyền tư tưởng, là công cụ huấn luyện cán bộ, giác ngộ quần chúng giải phóng dân tộc. Thời kỳ này, Nguyễn Ái Quốc và các cán bộ do Người đào tạo đã có nhiều bài viết mang đậm tính lý luận và giáo dục chính trị đăng trên tờ Thanh niên và các ấn phẩm.

Trải qua các thời kỳ lịch sử từ Cách mạng Tháng Tám năm 1945, kháng chiến chống thực dân Pháp, chống Mỹ, cứu nước đến giai đoạn đổi mới, phát triển và hội nhập, báo chí cách mạng đã trở thành một “kho lưu trữ sống” những giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam. Trong hàng triệu trang báo, phóng sự, ký sự, chuyên đề, chúng ta bắt gặp hình ảnh những bà mẹ Việt Nam anh hùng, những người lính dũng cảm, những tấm gương điển hình tiên tiến, những người tốt-việc tốt; những lễ hội truyền thống mang đậm tín ngưỡng dân gian như Tết Nguyên đán, giỗ Tổ Hùng Vương, hội Gióng, chùa Hương... và cả những phóng sự, ký sự thấm đẫm tình quê hương-nơi làng quê Bắc Bộ yên ả, miền Trung gió Lào cát trắng, miền Tây sông nước trù phú... Chính báo chí đã ghi lại, làm sống dậy, truyền tải thông tin tốt đẹp và bản sắc ấy bằng thứ ngôn ngữ của lý trí kết hợp với cảm xúc dân tộc sâu đậm.

Thứ ba, báo chí cách mạng Việt Nam mang tính chiến đấu.

Đây là những đặc trưng mới, nổi trội của báo chí cách mạng và cũng là đặc điểm thể hiện rõ vai trò định hướng trực tiếp của báo chí đối với phong trào cách mạng. Tác phẩm “Đường kách mệnh” không chỉ là tài liệu lý thuyết mà còn được sử dụng như giáo trình huấn luyện trong các lớp đào tạo của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc.

Trong suốt hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, báo chí thực sự trở thành một lực lượng xung kích tinh thần to lớn đối với quân và dân ta. Từ các tờ báo như: Cứu quốc, Sự thật, Quân đội nhân dân... đến các bản tin, đài phát thanh của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, tất cả đều góp phần quan trọng vào việc cổ vũ tinh thần chiến đấu, truyền tải thông tin tích cực và lan tỏa niềm tin chiến thắng. Sau ngày đất nước thống nhất năm 1975, báo chí tiếp tục giữ vai trò tiên phong trong công cuộc hàn gắn vết thương chiến tranh, xây dựng chủ nghĩa xã hội, bảo vệ Tổ quốc.

Báo chí cách mạng Việt Nam vững bước trong kỷ nguyên mới

Nhìn lại chặng đường vẻ vang 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam gắn liền với sự nghiệp giải phóng dân tộc, sự nghiệp đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước cũng là cơ hội để đánh giá vai trò, vị thế của báo chí trong sự nghiệp cách mạng thời kỳ mới, đề ra những định hướng phát triển cho báo chí trong giai đoạn mới.

Trước bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển đổi số, đa dạng hóa thông tin và đấu tranh tư tưởng gay gắt, việc bảo vệ và phát huy những đặc trưng-bản sắc cốt lõi của báo chí cách mạng là nhiệm vụ mang tính sống còn. Việc nhận diện và khẳng định những đặc trưng-bản sắc cốt lõi của báo chí cách mạng Việt Nam trong tiến trình lịch sử cũng như trong bối cảnh hiện nay là yêu cầu cần thiết.

Trong tiến trình đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay, báo chí cần tiếp tục phát huy tính đảng, tính chiến đấu, nhất là trong đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, đặc biệt trên mặt trận tuyên truyền, đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch. Trong kỷ nguyên phát triển mới, báo chí tiếp tục đồng hành với toàn Đảng, toàn dân trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã xác định xây dựng nền báo chí, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ truyền thông hiện đại đặt ra nhiều thách thức nhưng cũng mở ra cơ hội để báo chí cách mạng Việt Nam khẳng định bản lĩnh, nâng cao tính chuyên nghiệp và phát huy mạnh mẽ vai trò kết nối, dẫn dắt dư luận xã hội trong không gian truyền thông mới.

Báo chí không chỉ là công cụ tư tưởng quan trọng và vũ khí sắc bén của Đảng mà còn phải thích ứng linh hoạt để đồng hành với đất nước trong quá trình hội nhập quốc tế. Báo chí ngày nay cần chú trọng phản ánh kịp thời những vấn đề kinh tế-xã hội, những vấn đề dư luận quan tâm như biến đổi khí hậu, chuyển đổi số quốc gia, phát triển xanh, tinh gọn tổ chức bộ máy hệ thống chính trị...

Trong kỷ nguyên phát triển mới, báo chí Việt Nam đang đứng trước những biến đổi sâu sắc dưới tác động của công nghệ số và sự bùng nổ của internet. Báo chí không chỉ đơn thuần là kênh truyền thông một chiều mà đã trở thành môi trường giao tiếp, tương tác đa chiều. Báo chí hiện đại phải chủ động vượt qua các thách thức, đổi mới nội dung, hình thức tuyên truyền để làm chủ mặt trận tuyên truyền. Thời nay, báo chí không chỉ giữ vai trò đưa tin và định hướng mà còn tham gia tích cực vào quá trình hoạch định chính sách công, phản biện xã hội, giám sát quyền lực, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia, dân tộc...

Đội ngũ nhà báo phải phấn đấu trở thành những chiến sĩ cầm bút “vừa hồng vừa chuyên”, xứng đáng là lực lượng tiên phong trên mặt trận tư tưởng-văn hóa của Đảng Cộng sản Việt Nam.

TS NGUYỄN THỊ MAI ANH - QUÁCH THỊ THÙY LINH