Đặc sắc nghề làm muối ớt Tây Ninh - di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia

Từ những hũ muối dân dã thời chiến, sản phẩm muối ớt Tây Ninh đã vươn xa, trở thành đặc sản được yêu thích trong và ngoài nước.

Bên cạnh bánh tráng phơi sương Trảng Bàng, muối ớt là loại đặc sản có tiếng của tỉnh Tây Ninh. Nghề làm muối ớt tại tỉnh Tây Ninh đã được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia theo quyết định số 230/QĐ-BVHTTDL ngày 14/2/2023 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Từ gia vị dân dã đến biểu tượng ẩm thực

Nghề làm muối ớt ở Tây Ninh ra đời trong hoàn cảnh đặc biệt: thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ, khi những người mẹ, người bà nơi hậu phương chế biến muối ớt, muối tôm để tiếp tế cho tiền tuyến.

Qua thời gian, loại gia vị dân dã này đã trở thành một đặc sản nổi bật gắn với văn hóa ẩm thực địa phương, thể hiện rõ nét sự sáng tạo, tinh tế của người dân vùng biên.

Không chỉ dừng lại ở giá trị ẩm thực, nghề làm muối ớt Tây Ninh còn phản ánh sâu sắc lối sống, thói quen ăn uống và tinh thần cộng đồng. Truyền từ đời này sang đời khác, nghề được gìn giữ bởi chính người dân với ý thức cao về bảo tồn văn hóa truyền thống.

Để tạo nên hương vị đặc trưng, muối ớt Tây Ninh được chế biến từ các nguyên liệu chọn lọc: muối hột tinh khiết, ớt đỏ cay nồng, tỏi, sả, tôm khô, cà rốt, đường, bột ngọt... tùy loại.

Muối hột được nhập từ các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long phải tinh khiết, không lẫn tạp chất, ớt phải là loại ớt đỏ đậm, cay vừa, thơm nồng.

Quy trình sản xuất bao gồm nhiều công đoạn kỹ lưỡng: sơ chế, xay nhuyễn, rang hoặc sấy khô, phơi nắng, chiếu tia cực tím để diệt khuẩn và đóng gói.

Tỏi, ớt được rửa sạch, bóc vỏ, bỏ cuống. Muối hột được sơ chế kỹ lưỡng, sau đó, nguyên liệu được trộn theo tỷ lệ bí truyền, xay nhuyễn để tạo hỗn hợp đồng nhất.

Hỗn hợp được rang trên chảo nóng hoặc sấy ở nhiệt độ 80-90 độ C trong 12-15 giờ để đạt độ khô lý tưởng. Sau khi rang, muối được phơi một nắng, rồi chiếu tia cực tím để diệt khuẩn, đảm bảo vệ sinh.

Muối nguội được dàn mỏng để tránh vón cục, sau đó đóng gói thành phẩm.

Muối ớt Tây Ninh đa dạng về chủng loại, từ muối ớt tôm, muối chay (phù hợp với người ăn chay theo đạo Cao Đài, Phật giáo), muối sả, đến muối tiêu. Hương vị phong phú, từ cay nhẹ, mặn gắt đến thơm nồng hành phi, đáp ứng mọi khẩu vị.

Sản phẩm muối ớt Tây Ninh đa dạng với các loại như: muối ớt tôm, muối chay (phục vụ người ăn chay theo đạo Cao Đài, Phật giáo), muối tiêu, muối sả... Độ cay, mặn và mùi thơm được điều chỉnh phù hợp với khẩu vị người dùng trong và ngoài nước.

Đưa sản phẩm của làng nghề truyền thống vươn xa

Nghề làm muối ớt ở tỉnh Tây Ninh tồn tại ở hai cấp độ: sản xuất thủ công quy mô hộ gia đình và cơ sở sản xuất công nghiệp hiện đại, cung ứng cho thị trường nội địa và xuất khẩu.

Theo thống kê của Sở Công Thương tỉnh Tây Ninh, ngoài các doanh nghiệp sản xuất muối ớt quy mô lớn như Tân Nhiên, Dh foods, Như Ý..., còn có hơn 50 cơ sở, hộ kinh doanh đăng ký thương hiệu muối Tây Ninh.

Nhiều cơ sở đạt doanh thu từ hàng trăm triệu đến hàng tỷ đồng mỗi năm, với sản lượng xuất khẩu lên đến 600 kg/tháng, chủ yếu sang các thị trường Mỹ, Malaysia và khu vực châu Á.

Với giá bán lẻ dao động từ 80.000-250.000 đồng/kg tùy chất lượng, muối ớt Tây Ninh không chỉ là sản phẩm ẩm thực mà còn là hàng hóa mang lại giá trị kinh tế cao, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.

Sau khi được công nhận là di sản quốc gia, nghề làm muối ớt càng thu hút sự quan tâm của các cấp chính quyền và người tiêu dùng. Tỉnh Tây Ninh đã tích cực lồng ghép phát triển nghề trong chương trình OCOP (Mỗi xã một sản phẩm), kết hợp với các chính sách khuyến công, xúc tiến thương mại nhằm mở rộng thị trường, đồng thời giữ gìn yếu tố truyền thống.

Dù đã phát triển mạnh, nghề làm muối ớt Tây Ninh vẫn đối mặt với một số thách thức như bảo vệ thương hiệu, kiểm soát chất lượng sản phẩm và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, với sự vào cuộc quyết liệt của địa phương, cùng sự sáng tạo và tâm huyết của người dân, nghề truyền thống này đang đứng trước nhiều cơ hội lớn để tiếp tục phát triển bền vững, vươn xa trên thị trường quốc tế.

Nghề làm muối ớt Tây Ninh là minh chứng sống động cho sự sáng tạo và sức sống bền bỉ của văn hóa ẩm thực Việt Nam. Từ những hũ muối dân dã thời chiến, sản phẩm này đã vươn xa, trở thành đặc sản được yêu thích trong và ngoài nước.

Với sự bảo tồn và phát triển đúng hướng, muối ớt Tây Ninh không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương mà còn là cầu nối đưa văn hóa Việt đến bạn bè quốc tế./.