5 năm sau khi tướng Soleimani bị ám sát, Trung Đông thay đổi thế nào?

Mỹ và các đồng minh đã xoay chuyển tình thế ngoạn mục, sau 5 năm kể từ khi ám sát Thiếu tướng Qasem Soleimani của Iran.

Tháng 1/2025 đánh dấu 5 năm sau khi Mỹ thực hiện cuộc tấn công bằng máy bay không người lái ám sát viên chức quân sự cấp cao và được tặng thưởng nhiều huân chương nhất của Iran-Thiếu tướng Qasem Soleimani gần Sân bay Quốc tế Baghdad. Bộ Quốc phòng Mỹ đã báo cáo vào thời điểm đó rằng, Quốc hội Mỹ cũng đã được thông báo trước về cuộc tấn công.

Cuộc tấn công được tiến hành bằng máy bay không người lái MQ-9 Reaper, được CIA giám sát và được các nguồn tin của Israel tuyên bố là đã nhận được một mức độ hỗ trợ nhất định từ tình báo Israel.

Cùng với vị tướng Iran, cuộc tấn công đã giết chết bốn nhà lãnh đạo của lực lượng động viên nhân dân Iraq, khiến nước này ra quyết định trục xuất các lực lượng Mỹ khỏi đất nước. Tuy nhiên các quan chức ở Washington tuyên bố rõ ràng rằng họ sẽ không chấp hành.

Các cuộc biểu tình kèm những lời kêu gọi trả thù lan rộng ở các thị trấn và thành phố trên khắp Iran, cùng một số nơi ở Iraq và Pakistan. Hậu quả từ cuộc tấn công tiếp tục gia tăng trong những tuần tiếp theo, lên đến đỉnh điểm là các cuộc tấn công bằng tên lửa của Iran vào các cơ sở quân sự của Mỹ tại Iraq được xác nhận đã gây ra hơn 100 thương vong cho Quân đội Mỹ.

Vai trò của Soleimani trong khu vực

Nhìn lại, cái chết của Qasem Soleimani có thể được coi là bước ngoặt trong cán cân quyền lực khu vực, vì vị tướng này đã đích thân giám sát việc hình thành và củng cố một mạng lưới rộng lớn các lực lượng liên kết với Iran trên khắp Trung Đông, tuy nhiên đến thời điểm hiện tại thì mạng lưới của ông đang dần tan rã.

“Trục kháng cự” mà Soleimani hình dung xây dựng gồm nhóm bán quân sự Hezbollah của Lebanon, lực lượng Houthi của Yemen, mạng lưới dân quân Shiite ở Iraq và chính phủ Quốc gia Ả Rập của Syria. Mạng lưới này đã thống nhất tất cả các lực lượng chính bên ngoài phạm vi ảnh hưởng của phương Tây trong khu vực.

Vai trò trung tâm của Soleimani với tư cách là kiến ​​trúc sư của trục này đã được khẳng định rõ ràng, ông đã đích thân chỉ huy liên tục nhiều chiến dịch quân sự quan trọng, như trực tiếp chỉ huy lực lượng Hezbollah chống lại Israel năm 2006 từ một boongke ở Nam Lebanon, hay chiến đấu với lực lượng Nhà nước Hồi giáo do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn ở Iraq và Syria trong suốt những năm 2010.

Soleimani được đánh giá là một trong hai người đàn ông quyền lực nhất ở Iran, cùng với Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei và cho đến nay ông vẫn là chiến lược gia chính sách đối ngoại có ảnh hưởng nhất của nước này.

Giới truyền thông đã đưa tin rộng rãi rằng, sau khi chiến đấu trong chiến dịch kéo dài bốn năm chống lại các nhóm thánh chiến do phương Tây, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel hậu thuẫn ở Syria và Iran từ năm 2011 đến năm 2015. Tướng Soleimani đóng vai trò quan trọng trong việc thuyết phục giới lãnh đạo Nga và đặc biệt là Tổng thống Vladimir Putin, tiến hành can thiệp quân sự để hỗ trợ Syria, Iran và các nỗ lực chống nổi dậy của Hezbollah. Sau chuyến thăm Moskva của ông, Nga đã tiến hành các hoạt động quân sự tại Syria vào tháng 8/2015.

Hậu quả sau vụ ám sát

Tuy nhiên, các sự kiện trong năm 2024 đã làm nổi bật những hạn chế mà phe tự xưng là “Trục kháng chiến” phải đối mặt sau cái chết của Soleimani.

Trong khi Hezbollah, Houthi và Iran đã giành được những chiến thắng quân sự đáng chú ý, thì Tổng thư ký Hezbollah – một người rất thân với Soleimani là Hassan Nasrallah đã thiệt mạng trong một cuộc không kích của Israel vào tháng 9, ngoài ra nhiều nhà lãnh đạo quân sự quan trọng khác của Hezbollah và Iran cũng đã bị ám sát trong suốt cả năm 2024.

Những chiến thắng cho Khối phương Tây, lợi ích của Thổ Nhĩ Kỳ và Israel tiếp tục gia tăng, lên đến đỉnh điểm là việc lật đổ thành công chính phủ Syria khi các nhóm thánh chiến do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn tiến vào Damascus vào ngày 8/12/2024.

Sự sụp đổ của Syria là kết quả mà Soleimani đã cống hiến hết mình trong suốt những năm 2010 và với việc lãnh thổ Syria bị chia cắt thành các vùng chịu ảnh hưởng của Thổ Nhĩ Kỳ, Israel và Mỹ, điều này khiến các cầu nối trên bộ của Trục kháng chiến với Israel và Hezbollah đã bị cắt đứt.

Vai trò chủ chốt của Soleimani trong việc chỉ đạo cuộc phản công chống lại các bước tiến của Khối phương Tây, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel trong những năm 2010 đã làm dấy lên nhiều suy đoán rằng nếu ông còn sống, Trục kháng chiến có thể hoạt động hiệu quả hơn nhiều như trong thập kỷ trước, có khả năng khiến cán cân quyền lực trong khu vực trông hoàn toàn khác.

Do đó, mặc dù vụ ám sát vị tướng này gây nhiều tranh cãi và được nhiều chuyên gia đánh giá là hành vi vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế và là tội ác xâm lược, nhưng nhìn lại, vụ ám sát này có thể đã được lên kế hoạch nhằm ghi nhận tầm quan trọng của Soleimani và được coi chính xác là điều mà Khối phương Tây và các đối tác khu vực cần để xoay chuyển tình thế có lợi cho họ.