Kỳ thi 2025 và cuộc khủng hoảng khối C: Học sinh đứng trước ngã rẽ khó khăn

Tổ hợp khối C00 (Văn - Sử - Địa) vốn là con đường truyền thống vào đại học các ngành xã hội đang dần bị nhiều trường loại bỏ trong mùa tuyển sinh 2025. Quyết định này gây khó khăn cho thí sinh, đặc biệt ở vùng nông thôn, đồng thời đặt ra thách thức lớn về công bằng và định hướng phát triển giáo dục nhân văn trong thời đại mới.

Tổ hợp truyền thống đang dần “thất sủng”?

Tổ hợp C00 gồm Văn - Sử - Địa từng là “cánh cửa” quan trọng mở ra con đường đại học cho hàng ngàn học sinh mỗi năm, đặc biệt với những em đam mê các ngành luật, báo chí, sư phạm, xã hội học hay chính trị. Thế nhưng, mùa tuyển sinh năm 2025 lại ghi nhận một xu hướng đáng báo động: nhiều trường đại học danh tiếng đồng loạt loại bỏ tổ hợp này khỏi danh mục xét tuyển.

Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Luật (Đại học Quốc gia Hà Nội), Học viện Báo chí và Tuyên truyền... vốn là những “thành trì” lâu năm của khối C - cũng không tránh khỏi cuộc “thay máu” này.

Theo số liệu từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm 2024, chỉ có 7,4% thí sinh đăng ký xét tuyển bằng tổ hợp C00, giảm sâu so với những năm trước. Trong khi đó, tổ hợp D01 (Toán - Văn - Anh) chiếm gần 30%, tổ hợp A00 (Toán - Lý - Hóa) chiếm khoảng 25%. Sự “lép vế” này đã phần nào được các trường đại học phản ánh bằng những quyết định dứt khoát, thậm chí gây bất ngờ, khi loại bỏ tổ hợp C00 khỏi “cuộc chơi” tuyển sinh.

PGS.TS Đặng Thị Thu Hương, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn giải thích rằng việc loại bỏ khối C nằm trong chiến lược “quốc tế hóa” chương trình đào tạo, nhằm nâng cao chuẩn đầu ra ngoại ngữ cho sinh viên. Còn Ths Đỗ Ngọc Anh (Viện Đại học Mở Hà Nội) cũng nhận định: “Việc thay thế C00 bằng các tổ hợp có môn Ngoại ngữ hoặc Toán là để đảm bảo sinh viên có năng lực học tập toàn diện, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế”.

Tuy nhiên, quyết định này đã vấp phải nhiều phản ứng trái chiều. TS Lê Viết Khuyến, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo, thẳng thắn phản bác: “Việc các trường bỏ khối C00 sát kỳ thi là hành động thiếu nhân văn, thiếu trách nhiệm với thí sinh, đặc biệt là những em đã chọn khối C từ lớp 10. Hành động này gây thiệt hại nghiêm trọng cho các em”.
Sự thay đổi không chỉ ảnh hưởng đến tuyển sinh mà còn đặt ra bài toán công bằng trong giáo dục. Ở các vùng nông thôn, nơi điều kiện học Ngoại ngữ và Toán còn nhiều hạn chế, khối C gần như là con đường duy nhất giúp học sinh bước vào đại học.

Bạn Nguyễn Thị Huyền, học sinh lớp 12, ở huyện Tân Lạc, Hòa Bình, chia sẻ: “Em đã học Văn - Sử - Địa từ đầu cấp vì không có điều kiện học thêm Toán hay tiếng Anh. Giờ Học viện Báo chí và Tuyên truyền bỏ tổ hợp C00, em thấy mơ hồ, không biết phải thay đổi ra sao, hay phải chọn hướng đi khác”.

Nói về việc này, TS Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp cảnh báo: “Việc bỏ C00 một cách đột ngột chính là đẩy học sinh vùng nông thôn ra ngoài cuộc đua vào đại học, tạo nên sự bất bình đẳng về cơ hội, dẫn tới phân tầng giáo dục ngày càng rõ rệt hơn”.

Nhìn ra thế giới, các nước phát triển không bao giờ xem nhẹ các ngành khoa học xã hội. Ở Pháp, Đức, Nhật Bản hay Hàn Quốc, ngành lịch sử, triết học, chính trị học vẫn được duy trì và đầu tư bài bản. Chính phủ Hàn Quốc đã phát triển chiến lược “AI gắn với nhân văn”, nhấn mạnh rằng công nghệ phải được định hướng bởi tư duy đạo đức và tri thức xã hội.

GS Park Hyun-Wook (Hàn Quốc) từng phát biểu tại Hà Nội: “Một quốc gia công nghệ mà không có nhân văn đi kèm chính là quốc gia không có linh hồn”. Còn tại Nhật Bản, Bộ Giáo dục còn tăng ngân sách cho ngành xã hội nhân văn thêm 15% từ năm 2022, đồng thời duy trì tuyển sinh theo hướng phát triển tư duy phân tích và phản biện, không hề xem các môn xã hội là “vùng trũng”.

Có thể thấy, vấn đề không phải nằm ở tổ hợp C00, mà chính là cách chúng ta định vị tổ hợp này trong chiến lược giáo dục dài hạn. Nếu cứ chạy theo xu hướng thị trường một chiều, loại bỏ tư duy nhân văn khỏi đào tạo đại học, nguy cơ lớn hơn không chỉ là bất công cho một bộ phận học sinh mà còn là sự mất cân đối nghiêm trọng trong cấu trúc nguồn nhân lực quốc gia.

Tổ hợp C00 vốn là nền tảng của nhiều ngành khoa học xã hội và nhân văn nhiều năm qua. Thế nhưng, khi nhiều trường đại học thông báo loại bỏ tổ hợp này chỉ còn khoảng 20 ngày trước kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025, hàng ngàn học sinh đã rơi vào trạng thái “sốc” và hoang mang sâu sắc. Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Luật (Đại học Quốc gia Hà Nội), Học viện Báo chí và Tuyên truyền cùng nhiều trường khác thay thế C00 bằng các tổ hợp có môn Toán hoặc Ngoại ngữ. Điều này khiến các em vốn tập trung ôn tập Văn - Sử - Địa phải gấp rút thay đổi chiến lược ôn thi, gây nhiều khó khăn trong giai đoạn nước rút.

Nhiều thí sinh như rơi vào trạng thái mất phương hướng khi giấc mơ đại học tưởng chừng đã rõ ràng bỗng chốc lung lay. Em Trần Khánh Linh, học sinh lớp 12 của một trường THPT tại tỉnh Yên Bái chia sẻ: “Em học giỏi Văn từ nhỏ, từng đạt giải tỉnh môn Văn, ôn khối C từ lớp 10. Đầu năm lớp 12, trường còn định tổ chức câu lạc bộ Sử - Địa để ôn thi, vậy mà đến tháng 4, Học viện Báo chí và Tuyên truyền thông báo không xét tuyển khối C nữa. Em thật sự hoang mang, giờ chỉ biết... học lại từ đầu dù kỳ thi đã cận kề”.

Không ít học sinh đành từ bỏ giấc mơ đại học. Một giáo viên dạy Văn tại Thanh Hóa chia sẻ: “Tôi chứng kiến học sinh khóc ngay tại lớp vì cả gia đình đặt niềm tin vào em theo ngành Sư phạm Văn. Giờ các trường bỏ tổ hợp C00, em đó định không thi nữa. Đau lòng vô cùng”.

Không chỉ học sinh, giáo viên các môn xã hội cũng lâm vào trạng thái hụt hẫng. Cô Lê Thị Hường, giáo viên Ngữ văn với gần 20 năm kinh nghiệm ở Hà Tĩnh, bộc bạch: “Từ năm lớp 10, 11, tôi luôn động viên các em học tốt Văn - Sử - Địa vì nhiều trường vẫn tuyển tổ hợp C00. Nhưng, năm lớp 12, chỉ trong vài tháng, hàng loạt trường bỏ khối này khiến tôi không biết tư vấn cho học sinh thế nào. Cảm giác như bị lỗi thời, bị bỏ rơi giữa guồng quay đổi mới. Nhiều thầy cô trẻ cũng đang tính chuyện chuyển nghề hoặc học thêm văn bằng 2 vì lo ngại tương lai không chắc chắn, điều chưa từng xảy ra trước đây”.

TS Nguyễn Đức Danh, giảng viên Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh, cảnh báo: “Nếu không có chính sách ổn định tổ hợp truyền thống và bảo vệ đội ngũ giáo viên các môn xã hội, chúng ta sẽ chứng kiến sự sụp đổ âm thầm của hệ thống giảng dạy, kéo theo sự xuống cấp trong tư duy nhân văn, đạo đức và nhận thức xã hội của thế hệ trẻ”.

Trong khi đó, TS Lê Viết Khuyến, Phó Chủ tịch Hiệp hội các trường đại học - cao đẳng Việt Nam, cho rằng việc công bố thay đổi phương án tuyển sinh sát kỳ thi tốt nghiệp THPT, kỳ thi đầu tiên áp dụng chương trình giáo dục phổ thông mới là hành động “đánh đố” học sinh, gây thiệt thòi lớn cho các em dùng kết quả thi này xét tuyển đại học. Ông nhấn mạnh: “Các trường cần công bố sớm để thí sinh chủ động chuẩn bị, vì thói quen ôn thi theo tổ hợp truyền thống như C00 đã ăn sâu. Tự chủ đại học phải đi đôi với trách nhiệm giải trình, luôn đặt lợi ích người học lên hàng đầu, chứ không thể muốn làm gì thì làm”.

Việc “lạnh nhạt” với khối xã hội trong khi chưa xây dựng lộ trình đào tạo tích hợp, chưa cải thiện sự tiếp cận công bằng, chính là sự triệt tiêu động lực giảng dạy và học tập một cách âm thầm nhưng kéo dài. Hệ lụy là học sinh mất phương hướng, nhiều em từ bỏ ước mơ đại học; giáo viên mất niềm tin và động lực nghề nghiệp; các môn xã hội ngày càng bị xem nhẹ, đe dọa nghiêm trọng đến tư duy nhân văn và nhận thức xã hội của thế hệ tương lai. Đây là hồi chuông cảnh báo khẩn thiết, đòi hỏi các nhà quản lý giáo dục và trường đại học cần cân nhắc kỹ lưỡng, minh bạch trong quyết định, đồng thời xây dựng chính sách ổn định, hỗ trợ để bảo vệ quyền lợi học sinh và giữ vững vị thế các môn học xã hội trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Chuyển dịch ngành nghề hay triệt tiêu năng lực xã hội?

Xu hướng chuyển dịch nghề nghiệp hiện nay là điều không thể phủ nhận. Công nghệ, kinh tế số và kỹ thuật đang trở thành những ngành “lên ngôi”, trong khi các ngành khoa học xã hội - nhân văn dần bị xem nhẹ, thậm chí bị coi là “lựa chọn phụ”. Tuy nhiên, việc giảm mạnh quy mô xét tuyển khối C trên diện rộng đã gây ra nhiều lo ngại về sự mất cân đối trong đào tạo nguồn nhân lực xã hội, làm giảm sút những năng lực quan trọng của xã hội.

Trước làn sóng phản ứng từ xã hội, nhiều trường đại học đã có những điều chỉnh “nhẹ nhàng” hơn, không loại bỏ hoàn toàn tổ hợp C00 mà chỉ giảm tỷ trọng xét tuyển hoặc kết hợp nhiều tổ hợp khác để tạo thêm lựa chọn cho thí sinh. Dù vậy, các chuyên gia vẫn khuyến nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo cần xây dựng một định hướng tổng thể, tránh để các trường tự “chạy theo” thị trường mà không có sự cân đối hợp lý giữa các nhóm ngành.

Cùng lúc đó, việc đa dạng hóa phương thức xét tuyển không chỉ dựa vào kết quả thi tốt nghiệp THPT mà còn kết hợp với học bạ, đánh giá năng lực, phỏng vấn,... được xem là hướng đi cần thiết. Điều này giúp bảo đảm tiêu chí học thuật đồng thời không loại trừ những học sinh khối C khỏi “đường đua” vào đại học.

Trong bối cảnh giáo dục chuyển mình mạnh mẽ, sự thay đổi phương thức tuyển sinh là điều tất yếu. Tuy nhiên, các trường cần chuẩn bị kỹ lưỡng, xây dựng lộ trình rõ ràng và minh bạch để không đánh mất những học sinh đam mê khoa học xã hội và nhân văn.

Khối C không hề lỗi thời, mà đang cần một vị thế mới, công bằng, sáng suốt và phù hợp với thời đại để tiếp tục góp phần vào nền tri thức, bản sắc và chiều sâu của xã hội văn minh.

Gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã yêu cầu các trường đại học rà soát lại tổ hợp xét tuyển nhằm bảo đảm quyền lợi cho thí sinh, sau khi nhiều trường bất ngờ bỏ tổ hợp C00 ngay sát kỳ thi tốt nghiệp THPT. Ngày 6/6, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn đã thông báo về yêu cầu này, đồng thời phát hành công văn yêu cầu các trường giải trình rõ ràng nếu có sự thay đổi trong phương thức hoặc tổ hợp xét tuyển, nhằm bảo đảm tính công bằng và không làm ảnh hưởng đến quyền lợi của thí sinh, đặc biệt với các em đã hoàn tất đăng ký dự thi.

Động thái này xuất phát từ phản ứng mạnh mẽ của thí sinh và phụ huynh khi Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn thông báo ngừng xét tuyển khối C00 cho 17 ngành như Báo chí, Xã hội học, Tâm lý học,,,, thay vào đó là các tổ hợp D14, D15, D66 có môn tiếng Anh thay thế. Trước đó, Đại học Luật (Đại học Quốc gia Hà Nội) cũng bỏ tổ hợp C00 cho ngành Luật, cùng với một số trường khác như Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Đại học Mở Hà Nội, Học viện Kiểm sát Hà Nội.

Các trường lý giải sự thay đổi phù hợp với thực tiễn đào tạo, mục tiêu quốc tế hóa chương trình và theo quy định về tự chủ tuyển sinh của Luật Giáo dục đại học. Tuy nhiên, việc thay đổi được thông báo quá sát kỳ thi đã gây khó khăn lớn cho thí sinh. Nhiều em đã ôn tập từ rất sớm, đăng ký thi môn Sử, Địa theo khối C00 mà không đăng ký môn Ngoại ngữ, nên khó có thể điều chỉnh kịp kế hoạch học tập và xét tuyển.

Theo quy chế tuyển sinh đại học năm 2025, các trường phải công bố thông tin tuyển sinh ít nhất 30 ngày trước khi bắt đầu nhận đăng ký dự tuyển đợt đầu. Năm nay, thí sinh đăng ký xét tuyển từ 16 đến 28/7, trong khi điểm thi tốt nghiệp THPT dự kiến công bố ngày 16/7. Năm ngoái, hơn 52% trong gần 615.000 thí sinh nhập học đại học đã lựa chọn xét tuyển bằng điểm thi này.

Bộ Giáo dục và Đào tạo nhiều lần khẳng định nguyên tắc căn bản trong tuyển sinh là bảo đảm công bằng cho thí sinh. Dù các trường được quyền tự chủ, mọi thay đổi đều phải hợp lý, minh bạch và hướng đến quyền lợi tối ưu cho người học.